Έργα τέχνης με Ονόματα που πουλάνε… αλλά σε ποιον;

Όταν βγήκε η ταινία «El Greco» στους κινηματογράφους, σκέφτηκα να πάω να τη δω μαζί με τα παιδιά μου, για να μάθουν για τη ζωή ενός από τους μεγαλύτερους ζωγράφους στην παγκόσμια ιστορία της ζωγραφικής -και μάλιστα ζωγράφο ελληνικής καταγωγής και επί πλέον μέσα από μια ελληνική κινηματογραφική παραγωγή. Δεν βόλεψε και πήγα να τη δω μόνος μου. Όχι μόνο απογοητεύτηκα αλλά και ντρεπόμουν όση ώρα έβλεπα την ανιστόρητη «ελληνοκεντρικότητά» της. Όπου ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος στην οθόνη δεν ήταν παρά ένα όμορφο κοπέλι από οικογένεια αντιστασιακών (μαυροφορεμένων) Κρητικών, που του την έπεφταν οι αρχοντοπούλες εν ψυχρώ. Που κυκλοφορούσε πάντα με σωματοφύλακα-παρατρεχάμενο-κολαούζο (ο οποίος απευθύνεται μόνο σε έλληνες θεατές και κάπου μας κλείνει και το μάτι σαν κουτσαβάκι). Που πήγε να σπουδάσει στη Βενετία στο εργαστήρι του Τισιάνο (αν και δεν τον βλέπουμε να διδάσκεται τίποτα πρακτικό εκεί, απλώς «ξεδιπλώνει» το ταλέντο του και του λεν να κρύβεται λιγάκι). Που στη Βενετία τον επισκεπτόταν η ερωμένη του (η κόρη του πρώην διοικητή της βενετοκρατούμενης Κρήτης) στο πολυτελές διαμέρισμα του σαν να ’ταν κανένας -σημερινός- πλούσιος φοιτητής (σε μια εποχή που ακόμα και ο αδρά αμειβόμενος Μιχαήλ Άγγελος έμενε, όταν εργαζόταν «εκτός έδρας», σε φτωχικά δωμάτια μαζί με τους βοηθούς του). Που μετοίκησε ύστερα στην Ισπανία, όπου ρίζωσε, έκανε οικογένεια κι απέκτησε τιμές και πλούτη (χωρίς να τον βλέπουμε ποτέ να μεταστρέφεται σε έναν καλό καθολικό ή Ισπανό, όπως όντως συνέβη). Που για χρόνια είχε -λέει- ως θαυμαστή κάποιον Γκεβάρα που έγινε εντέλει Μέγας Ιεροεξεταστής και του οποίου έκανε το πορτραίτο (όχι όμως όπως το ήθελε εκείνος) αλλά και κοντραρίστηκε άγρια μαζί του, ώσπου τον κατατρόπωσε σε μια δίκη της Ιεράς Εξέτασης όπου ο Γκρέκο υπήρξε κατηγορούμενος (!!!) –με τους πιστούς του Γκρέκο να περιμένουν έξω από το μέγαρο για να τον επευφημήσουν (!!!) μετά την αθώωσή του… Άστα να πάνε. Δεν χρειαζόταν να ήσουν κανένας εστέτ για να καταλάβεις ότι για την ταινία δεν είχε ζητηθεί η συμβουλή κανενός ειδικού στην ιστορία της τέχνης, ούτε καν κάποιου γνώστη της Ιστορίας, ώστε να μην υπάρχουν τόσο χονδροειδείς ανακρίβειες, «ψευτοπαλικαριές» και αναχρονισμοί. Κι όμως, η ταινία αυτή έκανε ρεκόρ εισιτηρίων στις αίθουσες για τη φετινή σαιζόν, πήρε το βραβείο κοινού για ελληνική ταινία στο 48ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου, το βραβείο καλύτερης ταινίας όπως και άλλα 7 βραβεία στα Κρατικά Κινηματογραφικά Βραβεία Ποιότητας.

Είδα και τη θεατρική παράσταση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη «Ιουλιανός ο παραβάτης» από το ΚΘΒΕ σε σκηνοθεσία του Νικήτα Τσακίρογλου. Ήταν Σάββατο βράδυ και το Βασιλικό Θέατρο ήταν γεμάτο (νομίζω πως είχε έρθει και κόσμος με λεωφορεία από την επαρχία). Το κοινό παρακολούθησε την παράσταση αμήχανο και, αν και χειροκρότησε στο τέλος, μάλλον δεν κατάλαβε και πολλά -ήταν και το έργο δραματουργικά αδύναμο (περισσότερο έφερνε σε γραπτή πρόζα με λυρικούς διαλόγους). Όπως και να ’χει, όμως, ως έργο απαιτούσε από το μέσο θεατή μια στοιχειώδη έστω γνώση της ιστορικής προσωπικότητας του Ιουλιανού και των όσων πρέσβευε όταν έγινε αυτοκράτορας, για να κατανοήσει π.χ. την ανεκτικότητά του απέναντι στις επικρίσεις που δέχονταν ακόμη και με τον πιο σκαιό τρόπο από υποτελείς του. (Διότι ο Ιουλιανός, ναι, ίσως υπήρξε μια «διχασμένη» ιστορική προσωπικότητα, ανάμεσα στην αρχαιοελληνική και τη χριστιανική του διαπαιδαγώγηση, που όταν έγινε αυτοκράτορας κήρυξε με διάταγμα, αλλά και προσπάθησε να κάνει πράξη ζωής, τη θρησκευτική ελευθερία, πέρα και από τις προσωπικές θρησκευτικές του προτιμήσεις τις οποίες αντέτεινε μάλλον για να αποκαταστήσει -εξισορροπητικά- τον ελληνικό πολιτισμό που βρίσκονταν ήδη υπό διωγμό σε μια εποχή χριστιανικού φανατισμού.)

Αλλά πού να βρεθεί σήμερα ένα τέτοιος θεατής -με τέτοια στοιχειώδη γνώση πια και που να τον αφορά στοιχειωδώς αυτό το θέμα (συνειδησιακά), έστω κι αν είναι προκατειλημμένος αρνητικά (ως χριστιανός, ας πούμε, απέναντι στον «παραβάτη»);

Οι μεγάλες προσωπικότητες της Τέχνης ή της Ιστορίας μπορούν να επανέρχονται σήμερα μέσα από έργα καινούρια ή παλιά. Πέρα όμως από το να πωλούν ως «Ονόματα» αυτά τα έργα (προϊόντα), θα πρέπει και να κατανοούνται… Αλλά από ποιον;

by σωτήρης ζήκος