Παγγλωσσία και αγλωσσία

Γλώσσες πεθαίνουν... έτσι απλά, επειδή ένας γέρος έπαθε εγκεφαλικό, ή επειδή ένα αντρόγυνο τσακώθηκε. Χωρίς τίποτε το μυστηριακό στο χαμό τους, χωρίς καμιά σφαγή, όλεθρο, ήττα, υποδούλωση ή μαζικό προσηλυτισμό

«Kατά τα στοιχεία του ΟΗΕ, μία γλώσσα πεθαίνει κάθε εβδομάδα». Η πληροφορία από το διαδίκτυο, σαν κατακλείδα σε είδηση ότι... τοπική γλώσσα στο Μεξικό εξαφανίζεται, διότι οι δύο τε-λευταίοι γέροντες που την μιλούν τσακώθηκαν, και αρνούνται να επικοινωνήσουν πια. Έτσι, η γλώσσα «θόκε», η γλώσσα των συβαριτών αλλά και ανδρείων Σόνταλ της εποχής των Αζτέκων, γλώσσα γνωστή στους Ισπανούς του Κορτές, αναφερόμενη στα χρονικά του Σααγούν περί της «κονκίστα», τώρα εκπνέει πλέον, θύμα μιας γεροντικής στενομυαλιάς. Η επαρχία του Ταμπάσκο (το σημερινό όνομα της περιοχής των Σοντάλ προήλθε από τον παλαιό τίτλο του αρχηγού της φυλής) σήμερα ευημερεί - κι ωστόσο, η παλιά γλώσσα πεθαίνει, και μόνο τεκμήριο της ύπαρξής της για τους κοινούς θνητούς και μη γλωσσολόγους, είναι μια πικάντικη σάλτσα.

Και δεν είναι η μόνη, φυσικά. Στο Μεξικό μόνον, οι ετοιμοθάνατες γλώσσες και διάλεκτοι ανέρχονται σε 400 περίπου. Στον Καύκασο, την κοιτίδα της δικής μας γλωσσικής οικογενείας, και ιδιαίτερα στο Νταγκεστάν, οι γλώσσες είναι πάμπολλες, ομιλούμενες συχνά μόνον από γηραιά και μεμονωμένα μέλη απομακρυσμένων χωριών. Μερικές από αυτές είναι ουραλοαλταϊκές, άλλες ινδοευρωπαϊκές, άλλες θυμίζουν αρχέγονα μείγματα -ολυεκθετικές εξισώσεις για τους γλωσσολόγους.

Στη Δαλματία, σημερινή Κροατία, η δαλματική γλώσσα εξέλιπε τον 19ο αιώνα, όταν εξέπνευσε ο τελευταίος γνώστης της, ένας ψαράς σε κάποιο δαλματικό χωριό. Μαζί της εξέλιπε πιθανώς και κάθε ελπίδα γλωσσολογικής ανιχνεύσεως της αρχαίας Ιλλυρικής, καθώς και των επιδράσεων που αυτή δέχθηκε από τη Λατινική και την Ελληνική.

Τα ίδια, φυσικά, στην Αφρική και την Ν. Αμερική.

Γλώσσες, λοιπόν, που πεθαίνουν... έτσι απλά, επειδή ένας γέρος έπαθε εγκεφαλικό, ή επειδή ένα αντρόγυνο τσακώθηκε. Χωρίς τίποτε το μυστηριακό στο χαμό τους, χωρίς καμιά σφαγή, όλεθρο, ήττα, υποδούλωση ή μαζικό προσηλυτισμό. Έτσι, όπως μαραίνεται και πέφτει ένα φύλλο, που τόσο αυτονόητα είχε υπάρξει και τόσο αυτονόητα είχε ζήσει, χωρίς κανείς να το έχη πάρει χαμπάρι. Ή έτσι όπως σβήνουν εκφράσεις και λέξεις, που ακόμη τις καταλαβαίνουμε, αλλά ποτέ ίσως δεν θα θυμηθούμε να χρησιμοποιήσουμε.

Κατά τον ΒΙττγκενστάϊν, ατομική γλώσσα δεν μπορεί να υπάρχη, αφού το μο-ναδικό κριτήριο για την εκφραστική της ικανότητα, δηλαδή για την εξ ορισμού υπόστασή της, είναι η κατανοησιμότητά της από τους άλλους. Κι έτσι, με τις ευλογίες φιλοσόφων, γλωσσολόγων και εθνολόγων, ένας φάκελος με σωζόμενα στοιχεία, με ιστορία, ανθρώπινη σκέψη και συναίσθημα, πολλοστομύρια εκφρασμένων νοητικών συνδυασμών, κλείνει, μπαίνει σε ένα ντουλάπι επιφανούς πανεπιστημίου, και παραδίδεται στην προστατευτική αθανασία της λήθης.

Ο πύργος της Βαβέλ είναι το μοναδικό οικοδόμημα, του οποίου το ύψος αυξάνεται όσο τα θεμέλια κονιορτοποιούνται. Σαν να είναι ζωντανός, με την καρδιά του τοποθετημένη στο ρετιρέ της εκάστοτε «λίνγκουα φράνκα», παρατηρεί από την αρχή ήδη του χρόνου τα παράσιτα που τον ενοικούν να προσπαθούν να επικοινωνήσουν σε μύριες γλώσσες, και με αυτές να εξηγούν σαν αιώνια βρέφη την πανσπερμική τους αγλωσσία...